Asomdwoe, nnamfo adɔfo, anuanom mmarima ne mmea! Amen. Ɛnnɛ yɛbɛsua, ayɔnkofa, na yɛakyɛ asɛnnua no mfitiaseɛ
tete Romafo mmeamudua
asɛndua mu a wɔbɔɔ no , wɔka sɛ ɛnam Foinikefo Nneɛma a wɔyɛe, Foinike Ahemman no yɛ din titiriw a wɔde frɛ nkurow nketewa a ɛtoatoa so wɔ tete Mediterranea Po no apuei fam mpoano atifi fam mantam no mu no, wobetumi ahu n’abakɔsɛm fi afeha a ɛto so 30 A.Y.B. Mpɛn pii no, na ayayade adwinnade no mmeamudua no yɛ nnua abien anaa abiɛsa---anaasɛ anan mpo sɛ ɛyɛ mmeamudua a ɛwɔ afã anan a, ɛsono ne nsusuwii. Ebi yɛ T, ebi nso yɛ X, na ebi nso yɛ Y. Nneɛma akɛse a Foinikefo no yɛe no mu biako ne nnipa a wɔbɔɔ wɔn asɛndua mu no. Akyire, Wɔde saa kwan yi fii Foinikefo hɔ kɔɔ Helafo, Asiriafo, Misrifo, Persiafo ne Romafo nkyɛn. Nea nkurɔfo ani gye ho titiriw wɔ Persia Ahemman, Damasko Ahemman, . yuda Ahenni, Israel Ahenni, Carthage, ne tete Roma, a na wɔtaa de kum atuatewfo, atorofo, nkoa, ne nnipa a wonni ɔman mma .
Saa asotwe a ɛyɛ atirimɔdensɛm yi fi dua dua bi mu. Mfiase no, wɔkyekyeree ɔdeduani no wɔ dua dua ho na wɔmene no ma owui, na na ɛyɛ mmerɛw na ɛyɛ atirimɔdensɛm. Akyiri yi wɔde nnua a wɔde yɛ nneɛma bae, a mmeamudua, nnua a ɛte sɛ T ne nnua a ɛte sɛ X ka ho. Wɔsan frɛ X-shaped frame no "Saint Andrew's frame" efisɛ ɔhotefo no wui wɔ X-shaped frame no so.
Ɛwom sɛ ɛsono sɛnea wokum deduani no ho nsɛm kakra wɔ mmeae biara de, nanso tebea no nyinaa te sɛ: wodi kan bɔ ɔdeduani no mpire na afei wɔhyɛ no ma ɔsoa nnua a wɔde ayɛ adum kɔ baabi a wokum no. Ɛtɔ mmere bi a, nnua a wɔde ayɛ no mu yɛ duru araa ma ɛyɛ den ma obiako sɛ obetu. Ansa na wɔrekum deduani no, woyii ne ntade fii ne ho, na ɛkaa asen mu ntama nkutoo. Nnua bi a ɛte sɛ wedge wɔ ɔdeduani no nsateaa ne ne nan ase na amma nipadua no anhwe ase esiane tumi a ɛtwe ade ba fam nti. Afei fa mmeamudua no hyɛ ɔkwan a wɔasiesie a ɛyɛ pintinn a wɔabue wɔ fam no mu. Nea ɛbɛyɛ na owu atu ntɛmntɛm no, ɛtɔ mmere bi a na ɔdeduani bi akwaa bubu. Dodow no abodwokyɛre mu yɛ den no, dodow no ara na ayayade no kyɛ. Owia a ɛhyew a mmɔborohunu nnim no hyew wɔn were a ɛda hɔ kwa, nwansena kekaa wɔn na wɔnom wɔn fifiri, na mfutuma a ɛwɔ wim no memenee wɔn.
Ná wɔtaa bɔ mmeamudua akuwakuw, enti na wɔtaa si mmeamudua pii wɔ beae koro. Bere a wokum ɔsɛmmɔnedifo no akyi no, ɔkɔɔ so sɛn asɛndua no so de kyerɛe wɔ baguam akyi no, na ɛyɛ amanne sɛ wobesie mmeamudua no ne ɔsɛmmɔnedifo no abom. Akyiri yi, wonyaa nkɔso bi wɔ asɛnnua mu a wɔbɔɔ no no mu, te sɛ ɔdeduani no ti a wɔde besi fam wɔ nnua a wɔde asisi so, na ebetumi ama ɔdeduani no adwene atu afra ntɛm na atew ɔdeduani no yaw so ankasa.
Ɛyɛ den ma nnɛyifo sɛ wobesusuw ɛyaw a ɛwɔ asɛndua mu no ho, efisɛ sɛ yɛhwɛ no a, ɛte sɛ nea obi a wɔbɛkyekyere obi wɔ dua so kɛkɛ no nyɛ asotwe a ɛyɛ atirimɔdensɛm titiriw. Ɔkɔm anaa sukɔm ankum ɔdeduani a ɔte asɛnnua no so no, na mogya nso anwu no—wɔde nnadewa no guu asɛnnua no mu, awiei koraa no, ɔdeduani no wui esiane ne menewa nti. Ná onipa a wɔabɔ no asɛnnua mu no tumi home denam ne nsa a ɔtene so nkutoo so. Nanso, wɔ gyinabea a ɛte saa mu, ne ɛyaw a emu yɛ den a ɛnam nnadewa no a wɔde kɔ mu no ka ho no, ɛrenkyɛ ntini no nyinaa bɛma akyi twetwe tumi a ano yɛ den aba, enti mframa a ahyɛ koko no mu ma no rentumi mfi mu. Nea ɛbɛyɛ na obi ahome ntɛmntɛm no, wɔtaa de nneɛma a emu yɛ duru sɛn nnipa a wɔn ho yɛ den sen biara no nan so, ma enti wontumi ntrɛw wɔn nsa bio mfa nhome. Nea nyansahufo adwene hyia ne sɛ na asɛndua mu a wɔbɔ no atirimɔden kwan a ɛyɛ soronko a wɔfa so kum obi efisɛ na ɛde nkakrankakra yɛɛ obi ayayade ma owu wɔ nna pii mu.
Ɛsɛ sɛ wɔbɔɔ asɛnnua a edi kan wɔ Roma no yɛ Targan ahenni bere a na Ahene Bason no baa awiei no. Awiei koraa no, Roma siw nkoa atuatew abiɛsa ano. Na nkonimdie biara, mogyahwieguo na ɛka ho, na wɔbɔɔ nnipa mpempem pii asɛnnua mu. Na abien a edi kan no wɔ Sicily, biako wɔ afeha a edi kan A.Y.B. Nea ɛto so abiɛsa na agye din sen biara, wɔ afe 73 A.Y.B., Spartacus na odii anim na wɔbɔɔ nnipa mpem nsia asɛnnua mu. Wosisii mmeamudua fii Cabo kosi Roma nyinaa. Na asɛnnua anaa adum so kum no yɛ nea nkurɔfo ani gye ho kɛse wɔ Romafo bere so, nanso efii ase yerae nkakrankakra wɔ mfehaha pii akyi a wɔbɔɔ Kristo asɛndua mu, sɔre fii awufo mu na ɔforo kɔɔ soro no. Wɔn a wɔwɔ tumi no amfa ɔkwan a wɔfa so kum "Onyankopɔn mma" no ankum nsɛmmɔnedifo bio, na wofii ase de sɛn ne asotwe afoforo dii dwuma kɛse.
Roma ɔhempɔn Constantine na ɔkyerɛwee te ase afeha a ɛto so 4 Y.B "Nteɛso a wɔde too gua". Milan ahyɛde a wɔde mae " yi fi hɔ Asɛnnua mu a wɔbɔɔ no. twam Ɛyɛ nnɛyi Kristosom ho sɛnkyerɛnne, na egyina hɔ ma Onyankopɔn dɔ kɛse ne ogye a ɔwɔ ma wiase no. 431 na ɛwɔ hɔ Wofii ase puei wɔ Kristofo asɔre mu wɔ A.D. mu 586 na ɛwɔ hɔ Wosii asɔredan no atifi fi afe no mu.
YOO! Ɛnnɛ mepɛ sɛ me ne mo nyinaa kyɛ me fekubɔ no, Awurade Yesu Kristo adom, Onyankopɔn dɔ, ne Honhom Kronkron nhyɛsoɔ nka mo nyinaa ho daa! Amen
2021.01.24 na ɛwɔ hɔ