Emirembe, mikwano gyaffe, ab'oluganda ne bannyinaffe! Amiina. Leero tugenda kusoma, tukolagana, era tugabana ensibuko y’omusaalaba
omusaalaba gw’abaruumi ogw’edda
okukomererwa ku musaalaba , kigambibwa nti kyava ku Abafenikiya Okuyiiya, Obwakabaka bwa Fenikiya lye linnya erya bulijjo ery’omuddiring’anwa gw’ebibuga-amasaza amatono mu kitundu ky’obukiikakkono bw’olubalama lw’ebuvanjuba bw’ennyanja Meditereniyani ey’edda Ebyafaayo byabwo bisobola okuddirira mu kyasa eky’amakumi asatu BC. Omusaalaba gw’ekintu ekitulugunya abantu gwatera okubaamu emiggo ebiri oba esatu egy’embaawo---oba ne bwe kiba nga kyali kisaalaba kya njuyi nnya, nga kirimu enkula ez’enjawulo. Ebimu biba bya T, ebirala biba bya X, ate ebirala bya Y. Ekimu ku bintu ebikulu Abafenikiya bye baayiiya kwe kutta abantu nga bakomererwa. Oluvannyuma, Enkola eno yava mu Bafoyiniikiya n’egenda mu Bayonaani, Abasuuli, Abamisiri, Abaperusi n’Abaruumi. Okusingira ddala okwettanirwa mu Bwakabaka bwa Buperusi, Obwakabaka bwa Ddamasiko, . yuda Obwakabaka, Obwakabaka bwa Isiraeri, Carthage, ne Rooma ey’edda, emirundi mingi zaakozesebwanga okutta abayeekera, abajeemu, abaddu, n’abantu abatalina butuuze .
Ekibonerezo kino eky’obukambwe kyasibuka ku muti ogw’embaawo. Mu kusooka, omusibe oyo yasibibwa ku muti ogw’embaawo n’azirika n’afa, ekintu ekyali kyangu ate nga kya bukambwe. Oluvannyuma fuleemu ez’embaawo zaaleetebwa, omuli emisaalaba, fuleemu eziringa T ne fuleemu eziringa X. Fuleemu eriko enkula ya X era eyitibwa "fuleemu ya Saint Andrew" kubanga omutuukirivu yafiira ku fuleemu eriko ekifaananyi kya X.
Wadde ng’ebintu ebikwata ku kuttibwa byawukana katono okusinziira ku kifo, embeera okutwalira awamu y’emu: omusibe asooka kukubwa kibooko n’oluvannyuma n’awalirizibwa okutwala fuleemu ey’embaawo okutuuka mu kifo we battibwa. Oluusi fuleemu y’embaawo eba nzito nnyo ne kiba nti kizibu omuntu omu okugitambuza. Nga tannattibwa, omusibe oyo yayambulwamu engoye ze, n’asigalawo olugoye lw’omu kiwato lwokka. Wansi w’engalo n’ebigere by’omusibe waliwo akati akafaanana ng’akawoowo okutangira omulambo okuseerera wansi olw’amaanyi ag’ekisikirize. Oluvannyuma ssaako omusaalaba mu kifo ekinywevu ekitegekeddwa ku ttaka. Okusobola okwanguya okufa, oluusi ebitundu by’omubiri by’omusibe byamenyekanga. Omusibe gy’akoma okugumiikiriza, gy’akoma okutulugunyizibwa okumala ebbanga eddene. Enjuba eyakaayakana etaliimu kisa yayokya olususu lwabwe olwereere, ensekere ne zibaluma ne zisonseka entuuyo zaabwe, n’enfuufu mu bbanga n’eziziba.
Okukomererwa kwateranga okukolebwa mu bitundutundu, n’olwekyo emisaalaba egiwerako gyatera okusimbibwa mu kifo kye kimu. Omumenyi w’amateeka bwe yamala okuttibwa, yagenda mu maaso n’okuwanika ku musaalaba okwolesebwa mu lujjudde, kyabanga kya mpisa okuziika omusaalaba n’omumenyi w’amateeka nga bali wamu. Oluvannyuma okukomererwa ku musaalaba kwalongoosebwamu, gamba ng’okutereeza omutwe gw’omusibe wansi ku fuleemu ey’embaawo, ekiyinza okuleetera omusibe okuzirika amangu era mu butuufu okukendeeza ku bulumi bw’omusibe.
Kizibu abantu ab’omulembe guno okulowooza ku bulumi bw’okukomererwa, kubanga kungulu, okusiba omuntu ku muti gwokka tekirabika nga kibonerezo kya bukambwe nnyo. Omusibe eyali ku musaalaba teyafa njala wadde ennyonta, era teyafa kuvaamu musaayi — emisumaali gyagobwa mu musaalaba, omusibe okukkakkana ng’afudde okuziyira. Omusajja eyakomererwa yali asobola okussa ng’agolodde emikono gye. Kyokka, mu mbeera ng’eyo, ng’ogasseeko obulumi obw’amaanyi obuva mu kuvuga emisumaali, mu bbanga ttono ebinywa byonna bijja kukola amaanyi ag’amaanyi ag’okukonziba omugongo, n’olwekyo empewo ejjudde mu kifuba tesobola kufuluma. Okusobola okwanguya okuziyira, ebizito bitera okuwanirirwa ku bigere by’abantu abasinga amaanyi, ne bataddamu kugolola mikono gyabwe okussa. Enzikiriziganya mu bannassaayansi eri nti okukomererwa ku musaalaba yali nkola ya ttima etali ya bulijjo ey’okutta kubanga yatulugunya omuntu mpola mpola okutuusa lw’afa okumala ennaku eziwerako.
Okukomererwa okusooka mu Rooma kulina okuba mu kiseera ky’obufuzi bwa Targan ku nkomerero ya Bakabaka Omusanvu. Rooma yatuuka ekiseera n’enyigiriza obujeemu bw’abaddu busatu. Era buli buwanguzi bwawerekerwako ettemu ery’omusaayi, era enkumi n’enkumi z’abantu ne bakomererwa. Ebibiri ebyasooka byali mu Sicily, ekimu mu kyasa ekisooka n’ekitundu BC ate ekirala mu kyasa ekisooka BC. Eyookusatu era esinga okumanyika, mu mwaka gwa 73 BC, yakulemberwa Spartacus era abantu enkumi mukaaga ne bakomererwa. Emisaalaba gyasimbibwa okuva e Cabo okutuuka e Rooma. Okuttibwa n’omusaalaba oba empagi kwali kwettanirwa nnyo mu biseera by’Abaruumi, naye kwatandika okubula mpola mu byasa oluvannyuma lwa Kristo okukomererwa, n’azuukira mu bafu n’alinnya mu ggulu. Abo abaali mu buyinza tebakyakozesa nkola ya kutta "abaana ba Katonda" okutta abamenyi b'amateeka, era okuwanikibwa ku kalabba n'ebibonerezo ebirala byatandika okukozesebwa ennyo.
empula wa Rooma Konsitantino okubeerawo Ekyasa eky’okuna AD "Okukangavvula kulangiriddwa". Ekiragiro kya Milan " okuggyawo Okukomererwa ku musaalaba. okusala Kabonero akalaga Obukristaayo obw’ennaku zino, nga kakiikirira okwagala kwa Katonda okunene n’okununulibwa kw’ensi. 431. Ebiragiro Okutandika okulabika mu kkanisa y’Abakristaayo mu AD 586 Yasimbibwa waggulu ku kkanisa okutandika n’omwaka.
KALE! Leero njagala okubaganya nammwe mwenna ekisa kya Mukama waffe Yesu Kristo, okwagala kwa Katonda, n'okubudaabudibwa kw'Omwoyo Omutukuvu bibeere nammwe mwenna! Amiina
2021.01.24
