ئاشتی هاوڕێیان و خوشک و برایانی ئازیز! ئامین. ئەمڕۆ ئێمە دەخوێنین و هاوڕێیەتی دەکەین و هاوبەشی سەرچاوەی خاچ دەکەین
خاچی ڕۆمانی کۆن
لە خاچدان ، دەوترێت هۆکارەکەی... فینیقیەکان داهێنان، ئیمپراتۆریەتی فینیقی ناوی گشتی زنجیرەیەک شار-دەوڵەتی بچووکە لە ناوچەی باکووری کەناری ڕۆژهەڵاتی دەریای ناوەڕاستی کۆن، مێژووەکەی دەگەڕێتەوە بۆ سەدەی ٣٠ پێش زایین. خاچی ئامێری ئەشکەنجەدان بەزۆری لە دوو یان سێ چەقۆی دار پێکهاتبوو---یان تەنانەت چوار ئەگەر خاچێکی چوارگۆشە بووبێت، کە شێوەی جیاواز بوو. هەندێکیان شێوەی T و هەندێکیان شێوەی X و هەندێکیشیان شێوەی Y. یەکێک لە داهێنانە گەورەکانی فینیقیەکان لەسێدارەدانی مرۆڤەکان بوو بە لەخاچدان. دواتر، ئەم شێوازە لە فینیقییەکانەوە بۆ یۆنانی و ئاشووری و میسری و فارس و ڕۆم گوازرایەوە. بە تایبەتی لە ئیمپراتۆریەتی فارسدا بەناوبانگ بوو، شانشینی دیمەشق، یەهودا شانشینی و شانشینی ئیسرائیل و کارتاژ و ڕۆمای کۆن، زۆرجار بۆ لەسێدارەدانی یاخیبووان، زاهیدەکان، کۆیلە و کەسانی بێ هاووڵاتی .
ئەم سزا دڕندانەیە لە دارێکی دارەوە سەرچاوەی گرتووە. سەرەتا زیندانییەکە بە دارێکی دارەوە بەسترابوو و تا مردن خنکێنرا، ئەمەش هەم سادە بوو و هەم دڕندە. دواتر چوارچێوەی دار هاتە ئاراوە، لەوانە خاچ، چوارچێوەی شێوەی T و چوارچێوەی شێوەی X. هەروەها چوارچێوە شێوەی ئێکس پێی دەوترێت "چوارچێوەی سانت ئەندرۆ" چونکە پیرۆزەکە لەسەر چوارچێوە شێوەی ئێکس مردووە.
هەرچەندە وردەکارییەکانی لەسێدارەدانەکان لە شوێنێکەوە بۆ شوێنێکی تر کەمێک جیاوازن، بەڵام بارودۆخی گشتی وەک یەکە: سەرەتا زیندانییەکە قامچی لێدەدرێت و دواتر ناچار دەکرێت چوارچێوەیەکی دار هەڵبگرێت بۆ گۆڕەپانی لەسێدارەدانەکە. هەندێک جار چوارچێوەی دارەکە ئەوەندە قورسە کە یەک کەس ئەستەمە بتوانێت بیجوڵێنێت. پێش لەسێدارەدان، جل و بەرگی زیندانییەکە لێسەندرایەوە و تەنیا پۆشاکێکی کەمەر بەجێماوە. لە ژێر کفن و پێی زیندانیەکەدا پارچەیەک لە شێوەی چەقۆ هەیە بۆ ئەوەی جەستەی بەهۆی هێزی کێشکردنەوە نەخلیسکێتە خوارەوە. پاشان خاچەکە بخەرە ناو ئەو دەرچە جێگیرەی کە ئامادە کراوە لەسەر زەوی. بۆ خێراکردنی مردن، هەندێک جار ئەندامەکانی زیندانییەک دەشکێنران. تا لێبوردەیی زیندانی بەهێزتر بێت، ئەشکەنجە درێژتر دەبێت. خۆری سووتێنەری بێ بەزەییانە پێستی ڕووتیان سووتاند، مێش گازیان دەگرت و ئارەقەیان دەمژییەوە و تۆزی هەواش خنکاند.
بەزۆری لە خاچدانەکان بە شێوەی وەجبە ئەنجام دەدرا، بۆیە زۆرجار چەندین خاچ لە یەک شوێن دانرا. دوای ئەوەی تاوانبارەکە لە سێدارە درا، بەردەوام بوو لە هەڵواسینی لەسەر خاچ بۆ نمایشی گشتی دوای نمایشی گشتی، نەریت بوو کە خاچ و تاوانبارەکە پێکەوە بنێژرێن. دواتر لە خاچدانەکە هەندێک پێشکەوتنی بەسەردا هات، وەک جێگیرکردنی سەری زیندانییەکە بۆ خوارەوە لەسەر چوارچێوەیەکی دار، کە دەتوانێت زیندانییەکە بە خێرایی هۆشی خۆی لەدەست بدات و لە ڕاستیدا ئازاری زیندانییەکە کەم بکاتەوە.
ئەستەمە بۆ مرۆڤە مۆدێرنەکان ئازاری لە خاچدان بە خەیاڵتدا بهێنن، چونکە لە ڕووکەشدا تەنها بەستنەوەی کەسێک بە دارێکەوە پێناچێت سزایەکی دڕندەیی تایبەت بێت. زیندانی لەسەر خاچ نە لە برسێتی و تینوێتیدا نەمرد، نە بە خوێنبەربوون نەمرد- بزمارەکان دەخرانە ناو خاچەکەوە، لە کۆتاییدا زیندانییەکە بەهۆی خنکانەوە مرد. پیاوی لە خاچدراو تەنها بە درێژکردنەوەی قۆڵەکانی دەیتوانی هەناسە بدات. بەڵام لە دۆخێکی وادا، لەگەڵ ئەو ئازارە توندەی کە بەهۆی هاندانی نینۆکەکانەوە دروست دەبێت، بەم زووانە هەموو ماسولکەکان هێزێکی توندوتیژی گرژبوونی پشت بەرهەم دەهێنن، بۆیە ئەو هەوایەی کە لە سنگدا پڕ بووە، ناتوانرێت دەربچێت. بۆ خێراکردنی خنکاندن، زۆرجار قورسایی بە پێی بەهێزترین کەسەکان هەڵدەواسرێت، بۆ ئەوەی چیتر نەتوانن قۆڵەکانیان درێژ بکەنەوە بۆ هەناسەدان. کۆدەنگی نێوان زانایان ئەوەیە کە لە خاچدان شێوازێکی دڕندەیی نائاسایی بووە بۆ لەسێدارەدان، چونکە هێواش هێواش ئەشکەنجەی مرۆڤ دەدا و لە ماوەی چەند ڕۆژێکدا تا مردن.
زووترین لە خاچدان لە ڕۆما دەبێ لە سەردەمی تارگان لە کۆتایی حەوت پاشادا بێت. دواجار ڕۆما سێ یاخیبوونی کۆیلەی سەرکوت کرد. وە هەر سەرکەوتنێک کۆمەڵکوژی خوێناوی لەگەڵدا بوو، هەزاران کەسیش لە خاچ دراون. دوو یەکەمیان لە سیسیلیا بوون، یەکێکیان لە سەدەی یەکەمی پێش زایین و ئەوی دیکەیان لە سەدەی یەکەمی پێش زایین. سێیەم و بەناوبانگترینیان، لە ساڵی ٧٣ پێش زایین، لەلایەن سپارتاکۆسەوە سەرکردایەتی کراوە و شەش هەزار کەس لە خاچ دراون. خاچەکان بە درێژایی ڕێگاکە لە کابۆوە تا ڕۆما دانران. لە سێدارەدان بە خاچ یان ستوون لە سەردەمی ڕۆمەکاندا زۆر بەناوبانگ بوو، بەڵام لە سەدەکانی دوای لە خاچدانی مەسیح و لە مردوو هەستانەوە و بەرزبوونەوەی بۆ بەهەشت هێواش هێواش دەستی پێکرد. ئەوانەی دەسەڵاتیان بەدەستەوە بوو، چیتر شێوازی لەسێدارەدانی "کوڕانی خودا"یان بەکارنەهێنا بۆ لەسێدارەدانی تاوانباران و بە شێوەیەکی بەرفراوان دەستیان بە بەکارهێنانی هەڵواسین و سزای دیکە کرد.
ئیمپراتۆری ڕۆمانی کۆنستنتین بوون سەدەی چوارەمی زایینی "دیسیپلین ڕاگەیەندرا" فەرمانی میلانۆ " هەڵوەشێنەرەوە لە خاچدان. سەرانسەر هێمای ئایینی مەسیحی ئەمڕۆیە، نوێنەرایەتی خۆشەویستی و ڕزگاری گەورەی خودا دەکات بۆ جیهان. 431 سەرەتای دەرکەوتن لە کەنیسەی مەسیحی لە ساڵی زایینی 586 لە ساڵەوە لەسەر لوتکەی کڵێساکە دانراوە.
باشە! ئەمڕۆ حەز دەکەم هاوڕێیەتیم لەگەڵ هەمووتان بەشی بکەم، نیعمەتی یەزدانی مەسیح و خۆشەویستی خودا و ئیلهامبەخشی ڕۆحی پیرۆز هەمیشە لەگەڵ هەمووتان بێت! ئامین
2021.01.24
